تفسیر علمی

[ویکی فقه] در این روش تفسیری، مفسر می کوشد بین آیات قرآن و یافته های علم تجربی ارتباطی بیابد و به شرح آن بپردازد.
از این روش ، با دیدگاه مخالف و موافق ، تعاریف مختلفی شده و در اغلب آنها به سخنان امام محمد غزالی (متوفی ۵۰۵) و نقد ابوالقاسم شاطِبی (متوفی ۵۹۰) استناد گردیده است .این دو اندیشمند پیشگام ، به رغم اینکه تفسیر مستقلی بر قرآن ننگاشته اند، در بحث از علوم ضروری برای فهم قرآن ، به این موضوع پرداخته اند که آیا میتوان در تفسیر قرآن از علومی بهره گرفت که در زمان نزول قرآن برای مردم ناشناخته بوده است .غزالی موافق بهره گیری از این علوم است و به پیروی از آرای وی، زرکشی (متوفی ۷۹۴ ) و سیوطی (متوفی ۹۱۱) آرایی در تأیید تفسیر علمی ابراز داشته اند.همچنین از میان تفاسیر قدیمی، التفسیرالکبیر فخر رازی (متوفی ۶۰۶) را نمونه ای عملی از این روش دانسته اند. شاطبی نخستین مخالف این دیدگاه بوده است .مفسران متأخری همچون امین خولی، بر مبنای آرای شاطبی ولی در شکلی جدید، با تفسیر علمی مخالفت کرده اند. ظاهراً اولین تعریف تفسیر علمی در دوره اخیر متعلق به امین خولی است و دیگر محققان این تعریف را با اندکی تغییر به کار برده اند.
تعاریف مخالفان و موافقان
از نظر مخالفان تفسیر علمی، در این روش تفسیری، قرآن اصل و مبنا نیست ، بلکه امری فرعی و الحاقی است و به همین سبب این روش مردود است. در مقابل ، موافقان این روش برای تعریف تفسیر علمی، بر مباحثی مانند اعجاز علمی قرآن و شایستگی آن برای همه زمانها و مکانها یا استخراج علوم از آن تأکید می کنند که خود محل بحث و مناقشه است .از اشکالات عمده اینگونه تعاریف این است که در آن ، به اشتباه ، میان علم و فلسفه جمع شده است ، در حالی که علم به معنای عام نه تنها فلسفه بلکه کلیه دانشهای بشری را در بر میگیرد و در نتیجه ، تفسیر علمی به این معنا، اعم از تمامی تفسیرها (غیر از تفاسیر ذوقی ) است و به معنای خاص آن ، کاملاً با فلسفه متباین است و شامل آرای فلسفی نمی شود.
دلیل اهتمام به نگرش علمی
به نظر می رسد که اهتمام به علم و پیدایی رویکرد علمی به قرآن ، متأثر از رویکرد اثبات گرایانه حاکم بر دوران جدید در غرب است که بر اثر پیشرفتهای شگفت علمی، نوعی خوش بینی نسبت به علم و آینده به وجود آمد. جهان اسلام در رویارویی با غربِ پیروز و پیشرفته ، از این نگرش بشدت تأثیر گرفت ، بدانسان که علمی بودن تا حدودی مساویِ درست بودن دانسته شد و چنین بود که مخالفان با غیر علمی خواندنِ اسلام ، آن را می کوبیدند و موافقان ، با علمی دانستن آن از آن دفاع می کردند.این نگرش را در سخنان پیشگامان اصلاح طلبی این دوره ، از جمله سید جمال الدین اسدآبادی و سر سید احمدخان، میتوان یافت . طنطاوی ، که تفسیر الجواهر او در حوزه تفسیر علمی بی بدیل است ، تمام ذلت و حقارت مسلمانان را دوری آنان از علم می دانست و اقدام خود را در فراهم آوردن این تفسیر، تلاشی برای وارد کردن علم به خانه مسلمانان معرفی می کرد. بنابراین ، تفسیر علمی حاصل دغدغه دینداران در این دوره است که در مواردی، با کمتر شدن حساسیتها و طرح موضوعات جدید (بویژه در ایران که موضوعات سیاسی ، نظیر حکومت و آزادی و محدوده قدرت ، جانشین اینگونه مباحث شد)، از شدت آن کاسته شده است .
نمونه های بارز
...