ساجیان

ساجیان یا بنی ساج دودمانی ایرانی بودند که میان سدهٔ سوم تا آغاز سدهٔ چهارم هجری بر آذربایجان و ارّان فرمان می راندند. خاستگاه ایشان اسروشنه در آسیای میانه بود و می نماید که تبار سغدی داشته اند.
دائرةالمعارف اسلامی
بنیادگذار این دودمان ابوالساج دیوداد بن دیودست بود. وی که کارگذار خلیفه عباسی بود و در سپاه افشین خدمت می نمود در جنگ با بابک خرمدین همراه بود. دو سال پس از آن در ۲۲۴ هجری به جنگ با مازیار فرستاده شد. اندکی پس از آن به جنگ با فرمانروای ارمنستان فرستاده شد ولی رویداد دستگیری افشین پیش آمد و وی نیز به بندکشیده شد. با این همه در بغداد به خدمت مستقیم خلیفه معتصم درآمد و از آن پس به راهداری مکه گماشته شد.
وی در ۲۴۹ برای فرونشاندن شورشی در شمال سوریه گسیل شد و با کامیابی درین کار به فرمانروایی همان سرزمین گمارده شد. در ۲۵۱ هجری دیوداد به جنگ با سردار ترک بایکباک رفت و وی را سخت شکست داد، ولی چندی پس از آن در جنگی دیگر از ترکان شکست خورد و آنان بر مدائن دست یازیدند.
دیوداد پشتیبان معتز در به خلافت رسیدن او بود و هنگامی که در ۲۵۲ معتز سرانجام خلیفه شد فرمانروایی سواد و هم راهداری مکه را به او سپرد. در روزگار خلیفه گری معتمد بالله دیوداد در پوشش فرمانروایی اهواز به سرکوبی شورش زنگیان فرستاده شد ولی شکست خورد و صاحب الزنج بر اهواز چیره گشت.

(یا: بنی ساج) سلسلۀ ایرانی حاکم در آذربایجان (حُک: ۲۷۶ـ۳۱۸ق). بنیانگذار این سلسله ابوالسّاج، از فرماندهان ترک سپاه متوکل بود. این سلسله توانست حدود نیم قرن بر سرزمین های پهناور آذربایجان، اَرّان و اَرْمَنِسْتان حکومت کند و بر مدعیان تسلط یابد. هرچند این نواحی جایگاه نژادها و آیین های گوناگون نیز بود. بنی ساج که در بیشتر زمان ها یاغی و خودسر بودند، گماشتۀ خلفا شمرده می شدند و به نام آنان بر این سرزمین ها حکم می راندند. ارتباط ساجیان با دستگاه خلافت، ظاهری و اسمی بود و آنان مستقلاً در ایالات تحت حکومت خود فرمان می راندند. از این نظر، آنان را می توان در کنار صفّاریان و طاهریان قدیمی ترین سلسله های ایرانی دانست که علیه خلفا پرچم استقلال برافراشتند.

[ویکی فقه] بنی ساج، سلسله ای از امیران ایرانی، راهدار حرمین و حاکم آذربایجان در ماوراءالنهر، در سده سوم ق، بودند.
بنی ساج" یا ساجیان یکی از خاندان هایی است که ابوالساج دیوداد بن دیودست جد این خاندان از امرای اشروسنه در ماوراءالنهر بود.
تاریخچه و نامگزاری
بنی ساج از سال ۲۷۶ تا ۳۱۹ق. در آذربایجان، اَران و گاه ارمنستان و حدود ری، حکومت کردند. از امیران ساجی، منصب راهداری حرمین به ابوساج دیوداد بن دیودست (۲۶۶ق.)، محمد افشین فرزند دیوداد (۲۸۸ ق.)، و ابوالقاسم یوسف بن دیوداد (۲۸۸ق.) رسید و حکومت آذربایجان تنها از آن دو تن اخیر شد و خود ابوساج به رغم نقش اساسی در برآمدن خاندانش، به این مهم دست نیافت؛ ساجیان نخست در روستاهای جَنبَکاکِث و سویدَک در آسیای میانه سکونت داشتند. در این مناطق، مواد نخست سلاح های آهنین به دست می آمد و در فرغانه ساخته می شد و به سرزمین های دیگر تا بغداد صادر می گشت. نسبت ساجی از زندگی آن ها در خانه هایی از نی مانند کپرنشینان امروزین، نشأت گرفته است. پاره ای محققان ریشه نام هایی همچون «دیوداد» و «دیودست» را در فرهنگ قوم و زبان سُغدی جستجو کرده و گفته اند که اینان پیش از فتح ماوراء النهر به دست مسلمانان که دیو را بر خلاف زردشتیان می ستوده اند، پیرو یکی از آیین های کهن آریایی بوده اند. بر پایه دیدگاه دیگر، ساجیان اصالتاً از فرغانی های بودایی بودند و نام های نامأنوس آن ها از سنت و فرهنگ این سرزمین ها گرفته شده است. نام دیوداد فرزند دیودست را به گونه های دیگر نیز آورده اند.
ضرب سکه
معرفی این خاندان با عنوان ساجدی به جای ساجی که در برخی از منابع معاصر آمده، آشکارا خطا است. امیران ساجی، به ویژه یوسف، در دوران حکومت خود در شهرهایی همچون اردبیل، مراغه، و بَردَعه آذربایجان دارالضرب داشتند که نشانه رونق اقتصادی در قلمرو آنان بود. اکنون در موزه دولتی ارمیتاز پترزبورگ سکه هایی از یوسف بن ابوساج موجود است که محل ضرب آن طی سال های ۲۹۳ تا ۳۱۲ق. در شهرهای بردعه، مراغه و اردبیل بوده است.
دستگاه خلافت عباسی
...