ترکمنستان

wiki: ترکمنستان

wikijoo: ترکمنستان

wikiquote: ترکمنستان

wikishia: آسیای میانه است. نام این کشور از زبان فارسی گرفته شده که به معنی سرزمین ترکمن هاست. بر اساس آمارهای بین المللی ترکمنستان پنجمین کشور جهان از نظر سرعت رشد تولید ناخالص ملی است. این کشور تا سال ۱۹۹۱ با نام جمهوری شورایی ترکمنستان، یکی از جمهوری های تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی بود. ۸۰٪ درصد مساحت ترکمنستان را صحرای قره قوم تشکیل می دهد که دارای آب و هوای خشک است. بیشتر جمعیت ترکمنستان در جنوب و باختر کشور (کناره دریای خزر) زندگی می کنند. ترکمنستان آب و هوای متنوعی دارد که مشخصه ی آن تابستان های داغ و زمستان های بسیار سرد و بارش بسیار کم است. آب و هوای ترکمنستان خشک و بیابانی است، تنها در نقاط مرتفع جنوبی از خشکی هوا کاسته می شود و رطوبت هوا افزایش می یابد.
جمهوری ترکمنستان با وسعتی برابر 488100 کیلومتر مربع، دومین کشور بزرگ آسیای مرکزی پس از قزاقستان به شمار می رود. از نظر وسعت نیز پنجاه و دومین کشور جهان است. تمام بخش مرکزی این کشور را یکی از بزرگ ترین بیابان های جهان به نام قره قوم (شنزار سیاه) فرا گرفته است. حدود چهار پنجم این کشور را استپ می پوشاند که این پهنه بخشی از جلگه ی پست توران محسوب می شود. بیشتر ترکمنستان در ارتفاعی حدود 500 متر یا کم تر از آن قرار گرفته است. فرورفتگی آقچاقایا که در بخش شمالی این کشور قرار دارد، پست ترین نقطه ی ترکمنستان است که 81 متر پایین تر از سطح دریا است. کوهستان های کپه داغ در حاشیه ی پایین قره قوم و در طول مرز جنوبی این کشور با ایران کشیده شده است. منابع آب شیرین ترکمنستان بسیار اندک است و سیستم های وسیعی از کانال ها با شرایط سختی آب را برای نوشیدن و آبیاری منتقل می کنند. جریان های کوهستانی در این کشور به محض این که به شنزار های خشک و رس های قره قوم می رسند، پخش و پراکنده می شوند. تنها منابع آب ترکمنستان رودخانه هایی هستند که از کشورهای همسایه سرچشمه می گیرند. آمودریا که از کوهستان های پامیر واقع در شرق تاجیکستان سرچشمه می گیرد و بخشی از مرز با ازبکستان را تشکیل می دهد، همچنین رودمرغاب که از کوهستان های افغانستان سرچشمه می گیرد، بزرگ ترین رودخانه های دائمی کشور محسوب می شوند. آب های آمودریا و رودخانه مرغاب از طریق کانال قره قوم آب را به بخش های خشک جنوب ترکمنستان می رساند. کانال های دیگری نیز وجود دارند که آب را از آمودریا در بخش شمالی کشور منحرف می سازند. دریای کاسپین که دریاچه ای شور و محصور در خشکی است، تمام مرز غربی ترکمنستان را تشکیل می دهد. به دلیل شرایط جغرافیایی ترکمنستان، پراکندگی جمعیت در سطح کشور یکنواخت نیست و بخش وسیعی از این کشور که قلمرو کوه های مرتفع و سرزمین های پست بیابانی است، خالی از سکنه می باشد. کوهپایه ها و حواشی رودخانه ها که شرایط مساعدتری برای گذران زندگی فراهم می کنند، از روزگاران قدیم مورد توجه مردم بوده و تمرکز جمعیت را سبب شده است.
ترکمنستان در فهرست چهار کشور بزرگ تولید کننده گاز طبیعی و چهار کشور تولید کننده نفت در شوروی سابق، قرار دارد. ذخایر اثبات شده نفت و گاز این کشور ۲۰۰۰ میلیارد متر مکعب گاز (مقام چهاردهم جهان) و ۵۴۶ میلیون بشکه نفت است. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان و در پهنه دریای خزر متمرکز شده است. ذخایر گاز طبیعی تقریبا در سراسر خاک کشور پراکنده است. معادن نمک در منطقه قویرداق وجود دارد. ذخایر نمک های طبیعی دریایی در خلیج قره بوغاز متمرکز است. در این منطقه موادی همچون میرابیلیت و دیگر مواد پر ارزش وجود دارند. بیشتر زمین های کشاورزی ترکمنستان را دشت قره قوم تشکیل می دهد که اغلب برای چراندن گوسفند قره گل مورد استفاده قرار می گیرد. در زمین های کشاورزی کشور محصولاتی همچون پنبه، میوه و تره بار و انگور کشت می شود. امور پرورش کرم ابریشم نیز توسعه یافته است. در طی سال های اخیر، تولید گندم نیز افزایش خوبی داشته است. از آن جا که ترکمنستان یک کشور محاط در خشکی است، برای ترانزیت کالا، از خاک کشورهای همسایه استفاده می کند. خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (در شمال خاوری ایران) متصل است و از آن جا تا بندرعباس امتداد دارد. مهمترین محصول ترکمنستان کتان است که بیش از نیمی از زمین های کشاورزی این کشور را در بر می گیرد و از نظر تولید کتان دهمین کشور جهان است. البته کاهش محصول در سال های اخیر سبب کاهش 50 درصدی صادرات کتان از این کشور شده است. در سال 2004 میلادی نرخ بیکاری در این کشور 60 درصد بود. علت اصلی فقر و بیکاری در این کشور بسته شدن راه های اصلی صدور گاز طبیعی در فاصله سال های 1998 تا 2004 بود. البته در این سال ها تولید ناخالص ملی این کشور افزایش یافت زیرا قیمت جهانی گاز بالا رفت. در سال 2006 دولت ترکمنستان قیمت فروش گاز طبیعی به عمده ترین خریدارش، روسیه را از 66 دلار برای هر هزار مترمکعب به 100 دلار افزایش داد. 58 درصد مردم ترکمنستان زیر خط فقر هستند. درآمد سالانه دولت این کشور 1.803 میلیارد دلار است. این کشور علاوه بر گاز طبیعی نفت هم دارد و روزانه 213 هزار و 700 بشکه نفت تولید می کند که 95 هزار بشکه آن در خود این کشور مصرف و بقیه صادر می شود. بر اساس آمارهای سال 2001 میلادی ترکمنستان 2.4 تا پنج میلیارد دلار بدهی جهانی دارد.
یکی از آداب و رسوم ارزشمند ترکمن ها در ترکمنستان، احترام به سفره و نان است. در اکثر موارد در این کشور، درباره ی سفره اصطلاح روسی سِوِتوی یعنی جایگاه پاک و با ارزش را به کار می برند، زیرا نعمت خدا یعنی نان در آن قرار می گیرد. آن ها پا گذاشتن روی سفره را بی احترامی بزرگی می دانند. در مراسم استقبال از مقامات و روسای جمهور کشورهای خارج در این کشور نیز این موضوع رعایت می شود. به این ترتیب که در بدو ورود مهمان عالی مقام، استقبال کنندگان قرصی نان و ظرف کوچکی از نمک را در یک سینی گذاشته و مقابل مهمان می گیرند. رسم بر این است که مهمان، اندکی از نان را می کند و آن را می خورد. به نظر می رسد این امر که سنتی اجدادی است، برای نمک گیر کردن مهمان صورت می گیرد؛ به این معنی که کشورها به تعهداتشان وفادار باشند و احیانا به این کشور خیانت نکنند. یکی دیگر از عقاید پسندیده ی مردم این کشور، اعتقاد به خواست و مصلحت خدا در تمامی امور زندگی است. آن ها در تصمیم گیری هایشان برای انجام هر کاری، آن را منوط به خواست خدا می دانند و برای باری تعالی عباراتی نظیر الله جان و خدای جان به کار می برند. یکی دیگر از این سنت های حسنه، مربوط به آداب غذا خوردن آن ها است. ترکمن ها خوردن غذا را با بسم الله آغاز می کنند و بعد از خوردن نیز منتظر می شوند تا همه ی آن ها که در جمع مشغول به خوردن هستند، کارشان به پایان برسد. بعد یکی از آن ها شروع به خواندن آیه و یا آیاتی از قرآن می کند و بعد دعا نموده و دست به صورتشان می کشند و می گویند قبول بولسون، یعنی قبول باشد. ترکمن ها اعتقاد راسخی به نذر و صدقه دارند و به آن اصطلاحا صدقه و یا خدا یولی (راه خدا و به عبارتی در راه خدا) می گویند. این گونه مراسم، به بهانه های مختلف بین مردم برگزار می شود، ولی اکثرا در شب های ماه مبارک رمضان، ایام جمعه (برای شادی روح متوفیان) و یا در مناسبت های مختلف برگزار می شود. در این گونه مراسم، غذایی پخته می شود و بین حاضرین در مراسم توزیع می شود. ترکمن ها گاهی این مراسم را برای رفع بلا و گشایش در کارها برگزار می کنند. از جمله عادات مردم ترکمنستان، احترام به برخی از چارپایان است. به عنوان مثال، ترکمن ها با پشم شتر لباس می بافند و لحاف درست می کنند، اما با آن، جوراب نمی بافند و یا تشک یا زیرانداز نمی سازند و معتقدند که جوراب پوشیده می شود و زیر پا قرار می گیرد و بر روی تشک می خوابند و به اصطلاح لگدمال می شود. ترکمن ها هم مثل دیگر اقوام مشرق زمین، به موضوع چشم زخم اعتقاد زیادی دارند. برای مقابله با چشم زخم، آن ها دو رشته نخ سیاه و سفید را به هم می تابند که به آن آلاجا (رنگانگ) می گویند و آن را به گردن کودکان می آویزند و یا به عنوان دستبند، به مچ دست آن ها می بندند.
فاصله و اختلاف زمانی تهران و عشق آباد (ایران و ترکمنستان) مسافت تهران تا عشق آباد 663.6 کیلومتر است. طول پرواز از تهران تا عشق آباد حدود 1 ساعت می باشد. عشق آباد 1 و نیم ساعت از تهران جلوتر است، یعنی ساعت 12 در تهران معادل ساعت 1:30 در عشق آباد است.
ترکمنی زبان مردم ترکمن و زبان ملی کشور ترکمنستان است. ترکمنی از زبان های آلتایی و از شاخه اغوز خانواده زبان های ترکی است و جمعیت متکلم به این زبان در ترکمنستان و شمال شرقی ایران (در منطقه ترکمن صحرا شامل خراسان شمالی و استان گلستان) در اکثریت اند. جمعیت اقلیتی نیز در عراق و در کشورهای دیگر از جمله چین و ترکیه به زبان موسوم به زبان ترکمنی سخن می گویند. ترکمنی با زبان های تاتاری کریمه و سالار و ترکی استانبولی، آذربایجانی و ازبکی مرتبط است. ترکمن ها و گویندگان بیشتر این زبان ها به راحتی زبان یکدیگر را می فهمند. زبان ترکمنی را می توان حد واسط زیر مجموعه های غربی (ترکی استانبولی و ترکی آذربایجان) با زیر مجموعه های شرقی (ترکی قزاقی، ازبکی، قرقیزی و اویغوری) زبان ترکی دانست. به عنوان مثال برخی از کلماتی که در ترکی استانبولی و ترکی آذربایجان باهم تفاوت دارند، را می توان به هر دو فرم آن در زبان ترکمنی یافت. یک ترکمن می تواند به راحتی لهجه های مختلف ترکی را فرا بگیرد، اما به دلیل گویش دشوار ترکمنی، یادگیری مکالمات ترکمنی اندکی دشوار است. ترکمنی در گذشته با خط عربی نوشته می شد، در سال ۱۹۲۸ خط لاتین جایگزین آن شد و در سال ۱۹۴۰ خط سیریلیک جای آن را گرفت. در ۱۹۹۱ خط لاتین بر پایه خط ترکی (استانبولی) جایگزین خط سریلیک شد.
غذاهای ترکمنی مشابه غذاهای ایرانی و برخی دیگر از کشورهای آسیای مرکزی است و اغلب شامل برنج، سبزیجات و انواع گوشت می شود. وعده های غذایی اغلب با سوپ آغاز می شوند. یکی از سوپ های محبوب، چورپا نام دارد که سوپ گوشت و سبزیجات است. پلوف، از محبوب ترین و عمومی ترین غذاهای ترکمنی است و از تکه های گوشت گوسفند، شلغم خرد شده، پیاز، هویج، برنج و ادویه که با هم پخته شده باشند، تشکیل می شود. گاهی سیر و کشمش و سایر میوه های خشک شده نیز به این ترکیبات اضافه می شوند. ششلیک، کباب بره که با پیاز و نان لیپیوشکا سرو می شود، کورما، گوشت گوسفند سرخ شده با روغن خودش و ایشکیکلی، نوعی کوفته از خمیری که داخلش را گوشت و پیاز گذارده و به طور سنتی آن را روی شن های داغ پخته باشند از دیگر غذاهای محبوب مردم ترکمنستان است. چای سبز (گوک چای) محبوب ترین نوشیدنی میان ترکمن ها است و همیشه برای مهمان آماده می شود. اغلب آن را با میوه خشک و گیاهان طعم دار مزه دار می کنند. کفیر نیز دوغ ترکمنی است که اغلب به هنگام صبحانه ارایه می شود. تعداد زیادی رستوران خوب (با استاندارد های اروپایی) در عشق آباد وجود دارد و علاوه بر غذاهای ترکمنی، غذاهای فرنگی و شرقی را نیز با قیمتی مناسب ارایه می کنند. رستوران های هتل ها بیشتر تحت تأثیرات غذاهای روسی هستند. بورشت، سوپ کلم است، انتغوکوت، استیک کاملا پخته است و کتلت، کوفته های گوشت کوچک است.
زنان ترکمن از روزها قبل از نوروز اقدام به طبخ انواع شیرینی و خوراکی های شیرین که سمنو حتما یکی از آن ها است می کنند. از غذاها و شیرینی های سنتی و محلی ترکمن ها، نوروز کچه و نوروز بامه است که جای خاصی در سفره های نوروزی ترکمن ها دارد. مردم ترکمنستان در این روزها با پختن غذاهای معروف نوروزی مانند نوروز کجه، نوروز بامه، سمنی (سمنو) و اجرای بازی های مختلف توسط جوانان ترکمن حال و هوای دیگری به این جشن و شادی می دهند.