بنی اسد

بَنى ْ اَسَد، تیره ای از عرب عدنانى ، موسوم به بنى اسد بن خزیمه . این تیره با اینکه در مقایسه با دیگر قبایل بزرگ ، در تاریخ سده های نخستین هجری ، ویژگى برجسته و نقشى چشم گیر نداشته است ، یکى از تیره های مهم مُضَری ، از اعراب شمال عربستان ، به شمار مى رود. زنجیرة نسب بنى اسد، پس از خزیمه ، از مُدرکة بن الیاس به معدّبن نزار مى رسد کلبى ، جمهرة. . . ، 9 - 1، 68 - 69. چند تیرة مشهور دیگر عرب نیز عنوان بنى اسد داشتند که جدا از بنى اسد بن خزیمه هستند؛ از جمله مى توان به اسد بن عبدالعزّی از قبیلة قریش اشاره کرد نک: سمعانى ، /14. اما معمولاً مقصود از بنى اسد در مآخذ، بنى اسد بن خزیمه است .
بنى اسد خود به چندین شاخه و عشیرة دیگر - که در برخى مآخذ، شمار آن را به 4 رسانده اند - تقسیم مى شد نک: نویری ، /50؛ نیز کلبى ، همان ، 68 - 69 که از مهم ترین آنها مى توان به بنى فَقْعَس ، بنى صیدا، بنى نَضربن قُعَین ، بنى زَنیه ، بنى غاضره و بنى نعامه اشاره کرد ابن قتیبه ، المعارف ، 5؛ نیز نک: ابن درید، 80. بنى اسد بعدها، پس از پراکنده شدن در عراق و شام ، به شاخه های دیگری نیز تقسیم شدند نک: دنبالة مقاله .
بنى اسد غالباً در شبه جزیرة عربستان ، در صحرای نجد و تهامه و در کنار منابع آب سکنا داشتند نک: ابوالفرج ، 5/00، 77، 7/6. یاقوت حموی به گروهى از ساکنان بنى اسد در آنجاها اشاره کرده است /11، 01، 76، /01، 00، جم. مشهورترین مسکن ایشان در سرزمین «فَید»، کنار دو رشته کوه مهم اجأ و سلمى ه م بود، اما قبیلة یمانى طَى ّ آنجا را از دست بنى اسد به درآورد و موجب پراکندگى بیشتر آنان شد نک: قلقشندی ، /49. گفته اند که خزیمة بن مدرکه ، نیای بنى اسد، نخستین مُضَری ای بود که در مکه سکنا گزید و اول کسى بود که بت هُبَل را در جای خود نصب کرد و بدین سبب ، آن را هبل خزیمه مى خواندند کلبى ، الاصنام ، 8. فرزندان خزیمه بعدها بر اثر منازعات قبیله ای ، از مکه هجرت کردند و در صحرای نجد و تهامه پراکنده شدند نک: ابن عدیم ، /34. با این همه ، از پاره ای روایات چنین برمى آید که کسانى از بنى اسد تا سالها بعد، هنگام ظهور اسلام ، همچنان در مکه سکنا داشتند نک: بلاذری ، انساب . . . ، /59.
کهن ترین مأخذ تاریخى موجود که نامى از بنى اسد آورده ، به تقریب به اوایل سدة م مربوط مى شود. توضیح اینکه ، در سدة م ، گروه بسیاری از قبایل قحطانى جنوب عربستان ، به سوی شمال هجرت کردند و در شمال شرقى عربستان ، در حیره - جایى نزدیک کوفة فعلى - امارتى زیرنظر و نفوذ ساسانیان ایران برپا کردند که تا سدة م پابرجا بود. اینان را لخمیان یا آل منذر نیز مى خواندند. قلمرو حکومتى اینان به تدریج گسترش یافت و به نجد و بادیةالشام رسید و به ویژه امرؤالقیس - فرمانروای قدرتمند آنان - توانست اعراب بادیه نشین آن نواحى را به اطاعت دولت حیره درآورد. در سنگ نبشته ای که از گور او در نماره - واقع در جنوب دمشق - به دست آمده ، از قبیلة بنى اسد به عنوان یکى از قبایل تابع آن دولت یاد شده است نک: پیگولوسکایا، 9 - 0؛ تقى زاده ، 22، حاشیة . روایات منابع اسلامى ، تاریخ بنى اسد را دست کم در بخشى از عربستان و برهه ای از زمان ، باملوک کنده ، به ویژه امرؤالقیس - شاعر نام بردار عصر جاهلى متفاوت با امرؤالقیس فرمانروای حیره - مرتبط مى دانند دربارة کندیان و امرؤالقیس ، نک: پیگولوسکایا، 36، 47.
بنابر روایات ، در سدة م بخش بزرگى از قبیلة کنده ، به شمال عربستان مهاجرت کردند و در میان قبایل معدّ ساکن شدند و اندکى بعد با یاری دولت بیزانس ، حکومتى به رقابت با لخمیان تأسیس کردند همو، 04. بنى اسد از جمله قبایلى بودند که تابعیت حُجر، آخرین فرمانروای کنده و پدر امرؤالقیس را پذیرفتند یعقوبى ، /77؛ ابوالفرج ، /1 - 2؛ حمزه ، 11؛ ابن اثیر، الکامل ، /13 - 14 و به او مالیات مى پرداختند؛ بعدها از پرداخت مالیات تن زدند و یا به هر حال ، بر حکومت حجر و کنده که به سراشیب ضعف و ناتوانى افتاده بود، شوریدند و سرانجام بر آنان چیره شدند و حجر خود به دست بنى اسد از پای درآمد نک: ابن قتیبه ، الشعر. . . ، 3؛ ابوالفرج ، /5 - 6؛ ابن اثیر، همان ، /15. موضوع خون خواهى امرؤالقیس از عاملان قتل پدرش ، یعنى بنى اسد در اشعار منسوب به او - که تاکنون بارها بررسى و نقد شده مثلاً نک: حسین ، 32 بب - انعکاس وسیع یافته است امرؤالقیس ، قطعات 6، 3، 9؛ اصمعى ، 24 - 27؛ قس : بلاشر، 92. بر مبنای روایاتى که گویا بیشتر با توجه به اشعار منسوب به امرؤالقیس بازسازی شده ، وی قبایل شمال را برضد بنى اسد متحد کرد و انتقام خون پدر خویش را از آنان گرفت و سرانجام شیخ بنى اسد را نیز به قتل رساند. آن گاه خود از بیم منذر - فرمانروای حیره که در پى او بود - گریخت و به قیصر روم پناه برد. اما سرانجام امپراتور روم ، به اغوای مردی از بنى اسد او را به حیله کشت نک: کلبى ، الاصنام ، 7؛ یعقوبى ، /79 - 81؛ ابن اثیر، همان ، /16 - 19؛ نیز نک: پیگولوسکایا، 46 - 47.
از دیگر مسائل مربوط به تاریخ این قوم در پیش از اسلام ، نزاعها و درگیریهای قبیله ای است که به «ایام العرب » ه م شهرت دارد. بنابراین روایات ، بنى اسد همچون دیگر قبایل ، پیوسته در جنگ و گریز و حلف و صلح بود مثلاً نک: ابوالفرج ، /5 بب، 0/5 بب. به طور مشخص در دو روز مشهور به «یوم ذات الاثل » یا «یوم الکلاب » و «یوم النسار»، قبیلة بنى اسد نقش عمده داشت نک: ابوعبیده ، ایام العرب ، /34 بب، 58 بب، النقائض ، /39 - 41.
از دیگر حوادث مربوط به بنى اسد، مقارن ظهور اسلام ، شرکت ایشان در مجموعة قبایل متحد و هم پیمان قریش معروف به «احابیش » است ابن سعد، /27؛ دربارة احابیش ، نک: زریاب ، 6 - 8. پیوند قبیلة بنى اسد با قریش تا سالها، به گونه های مختلف استوار بود.
در آغاز ظهور اسلام ، کسانى از این قبیله ، به ویژه آنها که ساکن شهر مکه بودند، در میان مسلمانان اولیه دیده مى شدند؛ مانند قیس بن عبدالله اسدی که از مهاجران به حبشه بود ابن هشام ، /؛ ابن اثیر . . .