امثال و حکم

wikifeqh: علی اکبر دهخدا ، به موضوع ضرب المثل ها و حکمت های ادب فارسی است.
زمانی که دهخدا به تدوین لغت نامه خود پرداخت یادداشت های «امثال و حکم» را نیز در لغت نامه وارد کرده بود و اعتماد الدوله قراگزلو وزیر معارف وقت از ایشان درخواست کرد که «امثال و حکم» را از یادداشت ها مجزا کند و جداگانه منتشر سازد، وی نیز موافقت کرد و یادداشتهای خود که حاوی مثل، حکمت ، اصطلاح و حتی اخبار و احادیث بود را به طور جداگانه منتشر نمود.
ساختار کتاب
کتاب حاوی مقدمه ای از ناشر و متن کتاب است که مانند کتب لغت به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در پیشگفتار کتاب پس از توضیح شیوه نگارش کتاب و اهمیت موضوع آن، شرحی حالی از دهخدا و آثار او به اختصار آمده است. کتاب مشتمل بر حدود سی هزار عنوان ضرب المثل، حکمت ، اصطلاح و کنایه است و نزدیک به ده هزا مثل یا حکمت و کنایه و اصطلاح به عنوان نظیر و مرادف آمده و عنوان نیافته است. دهخدا در تالیف خود بیش از هزار عبارت عربی آورده است که بیش تر آیات قرآن و احادیث نبوی و کلمات منسوب به امامان شیعه و امثال و نظایر آن ها است. مولف مفهوم ضرب المثل را با مفهوم کلمات کوتاه حکیمانه و اخلاقی درهم آمیخته است. دهخدا ۴۵ هزار بیت از شاعران کلاسیک مانند: فردوسی ، سعدی ، نظامی و جلال الدین رومی در کتاب خود آورده است. بیش تر این بیت ها شکل های گوناگون یک ضرب المثل است که هر شاعری به سلیقه خود و با بیانی خاص به نظم در آورده است. وی از منابع مختلفی در تنظیم کتاب استفاده کرده که از آن جمله است: ۱- مجموعه «امثال میدانی» که در سده پنجم هجری به زبان عربی تالیف شده است. دهخدا از این کتاب نزدیک به هزار ضرب المثل عربی بر گرفته و به مجموعه خود وارد کرده است. ۲- «مجموعه مختصر امثال» چاپ هندوستان که یکصد ضرب المثل از آن اقتباس کرده است. ۳- «جامع التمثیل» که در هند و در سده ۱۱ هجری چاپ شده و دهخدا نزدیک به سیصد مثل از آن در کتاب خود آورده است. ۴- «شاهد صادق» که یک مجموعه هندی است و دهخدا توجه ویژه ای به آن نداشته و به نقل از چند مثال از آن بسنده کرده است. گروهی بر کتاب خرده گرفتند که عنوان کتاب «امثال و حکم» است ولی در طی آن اصطلاحات و کنایات و اخبار و احادیث و کلمات دیگری که مثل نیستند وارد شده است. دهخدا بر این خرده گیری چنین پاسخ گفته است که اگر عنوان کتاب «امثال و حکم و مصطلاحات و کنایات و اخبار و احادیث و...» یا نظیر آن انتخاب می گردید، عنوانی دراز می شد و احتراز از آن واجب بود و از او به عنوان مختصر «امثال و حکم» اکتفا شد. راه دیگر این بوده است که آن اصطلاحات و... حذف شود و طبیعی است که آن حذف، پاسخگوی خرده گیران می توانست باشد؛ اما محرومیت خوانندگان از فواید آنها جبرانی نمی توانست داشته باشد. دهخدا به پیروی از رسم و شیوه شاعران و نویسندگان قدیم ایران ، ضرب المثلها را نه به صورتی که در زبان مردم بوده، بلکه به صورتی که در کتاب ها و دیوان ها آمده نقل کرده است. چنان که گویی اصلا درصدد گردآوری فولکلور (فرهنگ و دانش عامه) نبوده، بلکه قصد داشته که شعرها و کلمات اخلاقی و پندآموز را در یک جا گرد آورد. از این رو است که ضرب المثلها در کتاب او مقام دوم را گرفته و اغلب تنها به عنوان مرادف امثال و حکم ادبی ذکر گردیده است.
وضعیت کتاب
...