حارث بن سریج

ابوحاتم، حارث بن سریج بن یزید تمیمی معروف به حارث بن سریج عربی از قبیله بنی تمیم بود. او آغازگر انقلاب خراسان بود که به مدعای مقابله با ظلم اموی ها در زمان خلیفه هشام بن عبدالملک اتفاق افتاد. انقلابی که از سال ۱۱۶ ه. ق تا سال ۱۲۷ ه. ق به طول انجامید. او ادعای رجوع به کتاب و سنت را داشت و به عنوان یکی از رهبران مرجئه شناخته می شد و درفشش سیاه رنگ بود. نسب حارث به مجاشع ابن درام می رسید از همین رو با نسبت مشاجعی نیز از او یاد شده است.
ابومسلم خراسانی
یحیی بن زید
مرجئه
در سال ۱۱۶ هجری، حارث بر عاصم بن عبدالله امیر اموی خراسان خروج کرد. او ادعای دعوت به قرآن و سنت داشت و درفش سیاه برافراشت. وعده داد که از تازه مسلمانان خراسان جزیه نگیرد و بر کسی ظلم ننماید. حارث بر قسمت های بسیاری از خراسان استیلا یافت. سپاهش نخست فاریاب سپس بلخ، جوزجان، طالقان و مروالرود را به تسخیر درآوردند. چون به دروازه های مرو رسید یارانش او را از حمله به مرو بازداشتند و او را گفتند "مرو مرکز خراسان است و سپاهیانش بسیار". حارث به سخنانشان گوش فرا نداد و با سپاهی بزرگ راهی مرو شد. عاصم ابن عبدالله او را شکست داد و بسیاری از یاران حارث در رودهای مرو و جیحون غرق شدند. و با او تنها سه هزار کس باقی ماندند.
آنگاه که هشام بن عبدالملک امیری خراسان را به اسد بن عبدالله اقسری داد، جدیع بن علی کرمانی را به قلعه ای در تخارستان که حارث و یارانش در آن بودند فرستاد. او پس از محاصره قلعه را گشود و بیشتر یاران و اهل حارث را در بازار بلخ فروخت. پس حارث در نبرد خاقان ترک در برابر اسد ابن عبدالله با او همراه شد.
حارث تا سال ۱۲۶ هجری در سرزمین ترک ها ماند. زمانی که بین امیر نصر بن سیار و جدیع بن علی کرمانی در خراسان جنگ در گرفته بود نصر از ترس قدرت گرفتن حارث و اتحادش با کرمانی ترسید پس از خلیفه یزید بن ولید برای او امن گرفت. حارث به سال ۱۲۷ هجری به خراسان بازگشت و به مروالرود رفت. نصر امان نامه حارث را به همراه هزار دینار برای او فرستاد و به او ابراز دوستی کرد. حارث دینارها را برای نصر پس فرستاد و پیام داد که دنیا برای من ارزش ندارد اگر به کتاب و سنت عمل کنی در برابر دشمنت یاری ات خوهم کرد. او این پیام را به کرمانی نیز فرستاد.

حارثِ بْنِ سُرَیْج ( ـ ۱۲۸ق)
از اعراب بنی تمیم . در ۱۱۶ق برضد فرمانروای اموی در خراسان قیام کرد و فاریاب و بلخ و مروالرّود را متصرف شد. او خواهان عمل به کتاب خدا و اجرای سنت پیامبر در حکومت بر مردم بود و بر اجرای اصلاحات مالیاتی و رفع فشارهای مالی بر موالی و نومسلمانان و محرومان تأکید می کرد. جهم بن صفوان، از علمای مُرجئی مذهب و قَدَری ، به حمایت از او پرداخت . بنی تمیم و اَزد و بسیاری از مردم شهرهای ماوراءُالنَّهر و خراسان بدو پیوستند و بارها سپاهیان حکام اموی را شکست دادند. عاقبت نصر بن سَیّار، آخرین والی اموی خراسان ، با او مصالحه کرد اما حارث مصالحه نکرد و با علی بن جدیع کرمانی برضد نصر متحد شد. ولی زود بین آن دو اختلاف افتاد و حارث بن سریج به دست کرمانی به قتل رسید.

[ویکی فقه] حارث بن سُرَیج بن یزید، رهبر قیام مُرجِئه در خراسان بر ضد حکومت امویان بود.
نسبش به مُجاشِع بن دارم، از تیره های قبیله تمیم، می رسد. ازاین رو، با نسب مُجاشِعی از وی یاد شده است. از تاریخ تولد و شرح حال او در سده نخست اطلاعی در دست نیست. ظاهرآ در دهه نخست سده دوم در خراسان بوده است، زیرا همراه اشرس بن عبداللّه سُلَمی در سال ۱۱۰ در بیکند، با مردم سغد و بخارا و ترکانی که از اسلام برگشته بودند، جنگیده است.
← اخبار راجع به حارث
در دوران خلافت امویان تحریفات و دگرگونی های بسیاری در قوانین اسلامی به وجود آمد. از جمله گرفتن جزیه که مالیات ماخوذ از غیر مسلمانانی بود که در سایه حکومت اسلامی می زیستند. امویان این قانون را دگرگون کرده آن را بر نو مسلمانان که موالی می خواندند، از دوره حجاج واجب شمردند. زیرا اسلام آوردن مردمان مناطق مفتوحه، دست عمال اموی را برای گرفتن جزیه می بست و آنان برای برآوردن هزینه های گزاف زندگانی های اشرافی خویش، با مشکل مواجه می شدند. پس خلفای اموی اعلام کردند که صرف ایمان آوردن و شهادتین برای مؤمن شدن یک فرد، کافی نیست. بلکه مسلمان کسی است که بتواند آیات قرآن را بخواند، ختنه کرده و....از این رو تازه مسلمانان نیز مشمول پرداخت جزیه شدند. در مقابله با این بی عدالتی مرجئه ایمان با شهادتین را کافی دانسته و شرایطی را که حجاج در تعریف ایمان اعلام کرده بود، فاقد اعتبار شمردند. در روزگار هشام بن عبدالملک نیز انقلابیون با بهره گیری از اندیشه های مرجئه به مقابله با بدعت های ظالمانه امویان پرداختند و اندیشه های عدالت خواهانه و ضد اموی را در این مناطق برانگیختند. از آن جمله قیام حارث بن سریج و پیروان وی بود که بر ضد حاکمیت امویان با غیر مسلمانان هم پیمان شدند. بدان امید که دولتی بر پایه ی احکام قرآن و سنت و عدالت پدید آورند.
ماهیّت قیام حارث
شورش حارث بن سریج، سرور قوم ازد و رهبر مرجئه ی خراسان یکی از طولانی ترین جنبش های ضد اموی در خراسان بود که از سال ۱۱۶ تا سال ۱۲۷ هجری با انگیزه حمایت از «دین» و برپایی «عدالت» ادامه یافت و زمینه ساز شورش عباسیان و پیروزی آنان شد.هشام در سال ۱۰۹ هجری، اشرس بن عبدالله سلمی را به حکومت خراسان برگزید. اشرس در سال ۱۱۰ ابو الصیداء صالح بن طریف، از موالی بنی ضبه، و ربیع بن عمران التمیمی را به سمرقند و دیگر بلاد ماوراءالنهر فرستاد تا مردم را به اسلام فراخوانند. بدان شرط که چون اسلام آورند، جزیه از آنان بردارند. امّا، اشرس در نامه ای به حسن بن العمرطة الکندی، عامل خراج و فرمانده سپاه سمرقند، از کاهش خراج شکایت کرد و همان سیاست حجاج را درباره تازه مسمانان (جزیه ستاندن از تازه مسمانان) اجرا و ابن العمرطه را از سمت خراج معزول نمود و ابن هانی را به جای او گماشت. ابو الصیداء او را از گرفتن جزیه از تازه مسلمانان منع کرد. ولی اشرس به همه ی عمال خود فرمان داد که جزیه را از همه کسانی که از قبل جزیه می داده اند، بستانند هر چند مسلمان شده باشد. هفت هزار تن از تازه مسلمانان در چند فرسنگی سمرقند به اعتراض برخاستند و ابو الصیداء، ربیع بن عمران، هیثم الشیبانی، ابو فاطمة الازدی، عامر بن قشیر یا بشیر الخجندی، بیان العنبری و اسماعیل بن عقبه به یاریشان پیوستند. این قبیل رفتارهای ظالمانه منشا قیام های بسیاری در شرق خلافت اسلامی شد.در این زمان خراسان به سبب دوری از مرکز خلافت، وجود نفاق های قبیله ای میان مهاجران عرب در این منطقه، استقلال نسبی آن از حیث سیاسی و اقتصادی، و ظلم و بیداد امویان در این ناحیه، به مرکزی برای شکل گیری انقلاب ها تبدیل شده بود.
آغاز قیام حارث
...