[ویکی فقه] امام حسن مجتبی (علیه السلام). حسن بن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) دومین امام شیعه و بزرگترین فرزند امام علی (علیه السّلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و سبط اکبر پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله وسلّم) هستند.
حسن بن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) دومین امام شیعه و بزرگترین فرزند امام علی (علیه السّلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. ایشان در سن ۳۷ سالگی به امامت و خلافت رسید، به مدت ۱۰ سال امامت امت را به عهده داشت و در سال ۴۱ه . ق. با معاویه، صلح کرد. دوره حکومت وی شش ماه و سه روز طول کشید. امام حسن پس از صلح، به مدینه رفت و ۱۰ سال در مدینه بود تا اینکه در سال ۵۰ هجری با توطئه معاویه بر اثر مسمومیت در سن ۴۸ سالگی به شهادت رسید و در قبرستان «بقیع» در مدینه مدفون گشت.
ولادت حضرت
حسن بن علی بن ابی طالب (علیهماالسلام) دومین امام شیعه و بزرگترین فرزند امام علی (علیه السّلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و سبط اکبر پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و اله وسلّم) بنابر قول مشهور در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. البته در این باره در کتاب های شیعه و سنی اقوال دیگری هم نقل شده که خلاف مشهور است، مثلا برخی منابع تولد ایشان را سال دوم هجرت دانسته اند. از جمله سنت های اسلامی درباره نوزاد، گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ اوست که رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) این سنت را درباره این نوزاد عزیز انجام داد، و پس از اینکه او را به دست آن حضرت دادند، در گوش راستش اذان و در گوش چپ او اقامه گفتند و در هفتمین روز ولادتش گوسفندی را عقیقه نموده و یک ران آن را به قابله دادند. در پاره ای از روایات اهل سنت آمده که در روز هفتم مراسم ختنه نوزاد نیز انجام شد، ولی ظاهر روایات شیعه آن است که از جمله مختصات ائمه اطهار آن بوده که «مختون» یعنی ختنه شده؛ به دنیا می آمدند، جز آنکه به عنوان استحباب و سنت، به تعبیر روایات «امرار موسی» می کرده اند. همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) دستور دادند موی سر نوزاد را در روز هفتم بتراشند و هم وزن آن نقره صدقه دهند، و سپس بر سر نوزاد «خلوق» (نوعی عطر) مالید، و به دنبال آن به عنوان مذمت از رسم و شیوه معمول آن زمان که خون بر سر نوزاد می مالیدند به اسماء که راوی حدیث است فرمود: «یا اسماء الدم فعل الجاهلیه؛ ای اسماء مالیدن خون بر سر نوزاد از کارهای زمان جاهلیت است!» از دیگر سنت های نوزاد در اسلام تعویذ او به دعاست، یعنی برای سلامتی و حفظ او از چشم زخم و شیاطین جنی و انسی به وسیله خواندن یا نوشتن دعا او را در پناه خدا قرار داده و به خدا می سپارند. طبق روایات بسیاری که در کتاب های شیعه و اهل سنت آمده، رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) دو فرزند خود حسن و حسین (علیهماالسلام) را به این دعا تعویذ فرمود: «اعیذ کما بکلمات الله التامه من کل شیطان وهامه و من کل عین لامه؛ شما را پناه می دهم به کلمات تامه و کامله پروردگار از هر شیطان بدخواهی و از هر چشم زخمی.»
نام گذاری امام
در سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم السّلام) انتخاب نام نیک و پسندیده برای فرزندان از حقوق اولیه آنان شمرده شده و رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) بدان توصیه نموده بود. از این روبه هنگام ولادت سبط اکبر پیامبر همگی در فکر انتخاب زیباترین نام برای او بودند. در میان شیعه و سنی مشهور است که انتخاب نام امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) به امر خدا، بوده و به دستور رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) نام حسنین (علیهما السّلام) برای امام حسن (علیه السّلام) و امام حسین (علیه السّلام) برگزیده شد. به گفته برخی از منابع تاریخی و روایی: «مردم محیط جزیرة العرب پیش از آن با نام حسن و حسین آشنا نبودند تا فرزندان خود را به این دو اسم نام گذاری کنند و این دو نام از جانب خداوند بر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) وحی شد، تا آن حضرت بر فرزندان علی (علیه السّلام) و فاطمه (علیهاالسّلام) این نام ها را بنهد.» در روایات بسیاری از طریق اهل سنت آمده که این دو نام شریف «حسن» و «حسین» در جاهلیت سابقه نداشته و از نام های بهشتی است، و متن یکی از آن روایات که طبری در کتاب ذخائر العقبی روایت کرده، این گونه است که عمران بن سلیمان گفته: «الحسن و الحسین اسمان من اسماء اهل الجنه، ما سمیت بهما فی الجاهلیه؛ حسن و حسین دو نام از نام های اهل بهشت است که در زمان جاهلیت سابقه نداشته است.» جلال الدین سیوطی از علمای معروف اهل سنّت در قرن دهم نقل کرده است که: «حسن و حسین دو نام از نام های اهل بهشت است و مردم عرب پیش از این، این دو نام را بر فرزندان خویش نمی نهادند». ابن اثیر در کتاب اسد الغابه می نویسد: «مردم پیش از ولادت امام حسن و امام حسین (علیه السّلام) با این نام آشنا نبودند تا فرزندان خود را به این دو نام گذاری کنند چرا که این دو اسم در زمان ولادت حسنین، از جانب خداوند بر پیامبر وحی شد، تا آن حضرت بر فرزندان علی (علیه السّلام) و فاطمه (علیهاالسّلام) این نام ها را بگذارد.» در کتاب عبقات الانوار آمده است: آن روز که امام حسن (علیه السّلام) متولد شد حضرت جبرییل (علیه السّلام) بر حضرت رسول (صلی الله علیه و اله وسلّم) فرود آمد و گفت: «ای محمد! پروردگار عالم به تو سلام رساند و فرمود که علی (علیه السّلام) برای تو به منزله هارون برای موسی است لیکن بعد تو نبی نیست پس مسمی کن این پسر خود را بنام پسر هارون، که فرزندان هارون: شبّر و شبّیر یعنی حسن وحسین نام داشتند.» در مناقب ابن شهر آشوب از عمران بن سلیمان و عمرو بن ثابت نقل کرده که گفته اند: «ان الحسن و الحسین اسمان من اسامی اهل الجنه و لم یکونا فی الدنیا؛ حسن و حسین دو نام از نام های اهل بهشت است که در دنیا وجود نداشتند.» محبّ الدین طبری به سندش از اسماء دختر عمیس نقل کرده که گفت: «فاطمه (علیهاالسّلام) فرزندش حسن را به دنیا آورد. پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) بر او وارد شد و فرمود: ای اسماء! فرزندم را نزد من آور. من او را در پارچه ای زرد پیچیده و به حضرت دادم. حضرت آن پارچه را از او جدا کرد و فرمود: آیا به شما سفارش نکردم که هیچ مولودی را در پارچه زرد نپیچید؟! اسماء می گوید: فرزند را در پارچه ای سفید پیچیدم. حضرت او را گرفت و در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه خواند. آن گاه به علی (علیه السّلام) فرمود: او را چه نام گذاردی؟ حضرت عرض کرد: من هرگز بر نام گذاری از شما سبقت نمی گیرم. پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) فرمود: من نیز از پروردگارم در این امر سبقت نمی گیرم. جبرییل در این هنگام نازل شد و عرض کرد: ای محمّد! پروردگارت تو را سلام می رساند و می فرماید: علی نزد تو به منزله هارون نزد موسی است، ولیکن پیامبری بعد از تو نیست. فرزندت را به اسم فرزند هارون نام گذاری کن. پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) فرمود: ای جبرییل! اسم فرزند هارون چه بوده است؟ جبرییل عرض کرد: شبّر. حضرت فرمود: زبان من عربی است؟ جبرییل عرض کرد: نام او را حسن بگذار. لذا حضرت او را حسن نامید.» در برابر این روایت که مشهور بین شیعه و اهل سنت است، روایات دیگری هم وجود دارد به این مضمون که چون حسن (علیه السّلام) به دنیا آمد، علی (علیه السّلام) نام این نوزاد را «حرب» یا «حمزه» گذارد و چون رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) اطلاع یافت به علی (علیه السّلام) دستور داد آن نام را به «حسن» تغییر دهد. ولی همان گونه که صاحب کشف الغمه گفته است، این مطلب بعید به نظر می رسد، و خلاف مشهور و ضعیف است، و مشهور همان است که در روایت بالا ذکر شد، و باقر شریف در کتاب حیاة الحسین این گونه روایات را از موضوعات و جعلیات دانسته و دلیل هایی بر این مطلب ذکر کرده است.
کنیه ها و القاب
...
حسن بن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) دومین امام شیعه و بزرگترین فرزند امام علی (علیه السّلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. ایشان در سن ۳۷ سالگی به امامت و خلافت رسید، به مدت ۱۰ سال امامت امت را به عهده داشت و در سال ۴۱ه . ق. با معاویه، صلح کرد. دوره حکومت وی شش ماه و سه روز طول کشید. امام حسن پس از صلح، به مدینه رفت و ۱۰ سال در مدینه بود تا اینکه در سال ۵۰ هجری با توطئه معاویه بر اثر مسمومیت در سن ۴۸ سالگی به شهادت رسید و در قبرستان «بقیع» در مدینه مدفون گشت.
ولادت حضرت
حسن بن علی بن ابی طالب (علیهماالسلام) دومین امام شیعه و بزرگترین فرزند امام علی (علیه السّلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و سبط اکبر پیامبر بزرگوار اسلام (صلی الله علیه و اله وسلّم) بنابر قول مشهور در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. البته در این باره در کتاب های شیعه و سنی اقوال دیگری هم نقل شده که خلاف مشهور است، مثلا برخی منابع تولد ایشان را سال دوم هجرت دانسته اند. از جمله سنت های اسلامی درباره نوزاد، گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ اوست که رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) این سنت را درباره این نوزاد عزیز انجام داد، و پس از اینکه او را به دست آن حضرت دادند، در گوش راستش اذان و در گوش چپ او اقامه گفتند و در هفتمین روز ولادتش گوسفندی را عقیقه نموده و یک ران آن را به قابله دادند. در پاره ای از روایات اهل سنت آمده که در روز هفتم مراسم ختنه نوزاد نیز انجام شد، ولی ظاهر روایات شیعه آن است که از جمله مختصات ائمه اطهار آن بوده که «مختون» یعنی ختنه شده؛ به دنیا می آمدند، جز آنکه به عنوان استحباب و سنت، به تعبیر روایات «امرار موسی» می کرده اند. همچنین رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) دستور دادند موی سر نوزاد را در روز هفتم بتراشند و هم وزن آن نقره صدقه دهند، و سپس بر سر نوزاد «خلوق» (نوعی عطر) مالید، و به دنبال آن به عنوان مذمت از رسم و شیوه معمول آن زمان که خون بر سر نوزاد می مالیدند به اسماء که راوی حدیث است فرمود: «یا اسماء الدم فعل الجاهلیه؛ ای اسماء مالیدن خون بر سر نوزاد از کارهای زمان جاهلیت است!» از دیگر سنت های نوزاد در اسلام تعویذ او به دعاست، یعنی برای سلامتی و حفظ او از چشم زخم و شیاطین جنی و انسی به وسیله خواندن یا نوشتن دعا او را در پناه خدا قرار داده و به خدا می سپارند. طبق روایات بسیاری که در کتاب های شیعه و اهل سنت آمده، رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) دو فرزند خود حسن و حسین (علیهماالسلام) را به این دعا تعویذ فرمود: «اعیذ کما بکلمات الله التامه من کل شیطان وهامه و من کل عین لامه؛ شما را پناه می دهم به کلمات تامه و کامله پروردگار از هر شیطان بدخواهی و از هر چشم زخمی.»
نام گذاری امام
در سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم السّلام) انتخاب نام نیک و پسندیده برای فرزندان از حقوق اولیه آنان شمرده شده و رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) بدان توصیه نموده بود. از این روبه هنگام ولادت سبط اکبر پیامبر همگی در فکر انتخاب زیباترین نام برای او بودند. در میان شیعه و سنی مشهور است که انتخاب نام امام حسن و امام حسین (علیهما السّلام) به امر خدا، بوده و به دستور رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) نام حسنین (علیهما السّلام) برای امام حسن (علیه السّلام) و امام حسین (علیه السّلام) برگزیده شد. به گفته برخی از منابع تاریخی و روایی: «مردم محیط جزیرة العرب پیش از آن با نام حسن و حسین آشنا نبودند تا فرزندان خود را به این دو اسم نام گذاری کنند و این دو نام از جانب خداوند بر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) وحی شد، تا آن حضرت بر فرزندان علی (علیه السّلام) و فاطمه (علیهاالسّلام) این نام ها را بنهد.» در روایات بسیاری از طریق اهل سنت آمده که این دو نام شریف «حسن» و «حسین» در جاهلیت سابقه نداشته و از نام های بهشتی است، و متن یکی از آن روایات که طبری در کتاب ذخائر العقبی روایت کرده، این گونه است که عمران بن سلیمان گفته: «الحسن و الحسین اسمان من اسماء اهل الجنه، ما سمیت بهما فی الجاهلیه؛ حسن و حسین دو نام از نام های اهل بهشت است که در زمان جاهلیت سابقه نداشته است.» جلال الدین سیوطی از علمای معروف اهل سنّت در قرن دهم نقل کرده است که: «حسن و حسین دو نام از نام های اهل بهشت است و مردم عرب پیش از این، این دو نام را بر فرزندان خویش نمی نهادند». ابن اثیر در کتاب اسد الغابه می نویسد: «مردم پیش از ولادت امام حسن و امام حسین (علیه السّلام) با این نام آشنا نبودند تا فرزندان خود را به این دو نام گذاری کنند چرا که این دو اسم در زمان ولادت حسنین، از جانب خداوند بر پیامبر وحی شد، تا آن حضرت بر فرزندان علی (علیه السّلام) و فاطمه (علیهاالسّلام) این نام ها را بگذارد.» در کتاب عبقات الانوار آمده است: آن روز که امام حسن (علیه السّلام) متولد شد حضرت جبرییل (علیه السّلام) بر حضرت رسول (صلی الله علیه و اله وسلّم) فرود آمد و گفت: «ای محمد! پروردگار عالم به تو سلام رساند و فرمود که علی (علیه السّلام) برای تو به منزله هارون برای موسی است لیکن بعد تو نبی نیست پس مسمی کن این پسر خود را بنام پسر هارون، که فرزندان هارون: شبّر و شبّیر یعنی حسن وحسین نام داشتند.» در مناقب ابن شهر آشوب از عمران بن سلیمان و عمرو بن ثابت نقل کرده که گفته اند: «ان الحسن و الحسین اسمان من اسامی اهل الجنه و لم یکونا فی الدنیا؛ حسن و حسین دو نام از نام های اهل بهشت است که در دنیا وجود نداشتند.» محبّ الدین طبری به سندش از اسماء دختر عمیس نقل کرده که گفت: «فاطمه (علیهاالسّلام) فرزندش حسن را به دنیا آورد. پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) بر او وارد شد و فرمود: ای اسماء! فرزندم را نزد من آور. من او را در پارچه ای زرد پیچیده و به حضرت دادم. حضرت آن پارچه را از او جدا کرد و فرمود: آیا به شما سفارش نکردم که هیچ مولودی را در پارچه زرد نپیچید؟! اسماء می گوید: فرزند را در پارچه ای سفید پیچیدم. حضرت او را گرفت و در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه خواند. آن گاه به علی (علیه السّلام) فرمود: او را چه نام گذاردی؟ حضرت عرض کرد: من هرگز بر نام گذاری از شما سبقت نمی گیرم. پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) فرمود: من نیز از پروردگارم در این امر سبقت نمی گیرم. جبرییل در این هنگام نازل شد و عرض کرد: ای محمّد! پروردگارت تو را سلام می رساند و می فرماید: علی نزد تو به منزله هارون نزد موسی است، ولیکن پیامبری بعد از تو نیست. فرزندت را به اسم فرزند هارون نام گذاری کن. پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلّم) فرمود: ای جبرییل! اسم فرزند هارون چه بوده است؟ جبرییل عرض کرد: شبّر. حضرت فرمود: زبان من عربی است؟ جبرییل عرض کرد: نام او را حسن بگذار. لذا حضرت او را حسن نامید.» در برابر این روایت که مشهور بین شیعه و اهل سنت است، روایات دیگری هم وجود دارد به این مضمون که چون حسن (علیه السّلام) به دنیا آمد، علی (علیه السّلام) نام این نوزاد را «حرب» یا «حمزه» گذارد و چون رسول خدا (صلی الله علیه و اله وسلّم) اطلاع یافت به علی (علیه السّلام) دستور داد آن نام را به «حسن» تغییر دهد. ولی همان گونه که صاحب کشف الغمه گفته است، این مطلب بعید به نظر می رسد، و خلاف مشهور و ضعیف است، و مشهور همان است که در روایت بالا ذکر شد، و باقر شریف در کتاب حیاة الحسین این گونه روایات را از موضوعات و جعلیات دانسته و دلیل هایی بر این مطلب ذکر کرده است.
کنیه ها و القاب
...
wikifeqh: سبط_اکبر