حروفیه

نهضت حروفیه با تکیه بر ارزش عددی حروف الفبا، برای شکستن الفاظ داشت تا مخاطبان خویش را به تأمل و تفکر وادار نماید. نهضت حروفیه در ستیز با سلطه سیاسی - اقتصادی تیموریان، بر عنصر آگاهی توده ها تکیه کرد تا با ظلم پیکار نماید. این جنبش، از زبان شعر (فارسی، ترکی و مازندرانی) برای انگیزش پیروان خود استفاده می کرد. بنیانگذار فرقه حروفیه فضل الله حروفی استرآبادی بود که در طبرستان و شهر استرآباد (گرگان امروزی) به دنیا آمد.
کابالا
نقطویه
شعارهای محوری نهضت حروفیه عبارت بودند از: آگاهی انسان، برابری و عدالت اجتماعی. عقاید نهضت حروفیه در نوشتارهایی به سه زبان ترکی و مازندرانی و فارسی نگاشته شده است. این نهضت، سبب قیام هایی علیه حکام تیموری در ولایات و شهرهای بزرگ شد. از میان این قیام ها به قیام مردم اصفهان علیه خراج گزاران تیمور و قتل عام مردم آن شهر نام برد. پیروان حروفیه طبیعت را از معنویت و انسانیت را از مادیت جدا نمی پنداشتند. میراث محتوای فکری - فلسفی این نهضت آبشخور فکری نهضت های دیگری در ایران تا اواخر دوره قاجاریه بود که از مهمترین آنها می توان به نقطویه اشاره کرد. مایه های عرفانی و انسانی این نهضت در تعالیم حلاج ریشه داشت که بازبانی قابل فهم برای عامه مردم و در ابعاد انسانی - اقتصادی و اجتماعی مطرح می گشت.
هدف اصلی حروفیه مبارزه با حکومت فئودال تیموری بود. اوضاع اقتصادی ایران بعد از حملهٔ مغول بسیار فلاکت بار بود. کشاورزی رو به زوال گذاشت و کم کم از بین رفت و مردم گرسنه می ماندند. با حملهٔ تیمور اوضاع بسیار وخیم تر شد. تیمور برای محکم کردن پایه های سیاسی و اجتماعی خود تظاهر به دین داری می کرد و در این بین داستانی وجود دارد که او حافظ کل قرآن بود و حتی می توانست قرآن را از آیهٔ انتهاییِ آن به آیهٔ ابتدایی آن بخواند.
هرچند در حال حاضر نحله یا فرقه ای با عنوان حروفیه وجود ندارد، اما قسمت زیادی از عقاید آنها را می توان در فرقه های دیگر مشاهده کرد. در حال حاضر نمایندهٔ اصلی حروفیه، بکتاشیه است.

حروفیّه
فرقه ای مذهبی منسوب به فضل الله نعیمی استرآبادی. حروفیه نهضتی است علمی ـ عملی، در مقابله با شرایط علمی یا اجتماعی حاکم، از این رو بیشتر به اخوان الصفا و اسماعیلیه شبیه است تا به سلسله های صوفیه. حروفیه با نعیمی آغاز شد. از سفرهای بسیار و زندگیِ جنجالی او اخبار فراوانی روایت شده است. اندیشه های اساسی این فرقه نیز ثمرۀ اندیشۀ اوست. اعتقاد به تقّدس حروف و این که هر حرفی صورتی تجسّمی دارد، از اصول این فرقه است. معنی داری حروف، که در عهدیننیز آثاری از آن به چشم می آید، در آثار حَلّاج و ابن عربی صورتی ویژه یافت، اما کامل ترین صورت خود را در آراء حروفیه پیدا کرد. به نظر اینان، جهانِ حسّی زادۀ حروف و حروف زادۀ کلام و کلام زادۀ تجلّی ذات کبریایی است. نعیمی پیامبران را به نسبت رتبۀ هریک، عالِم به خصایص شماری از حروف می دانست و پیامبر اکرم (ص) را عالم به ۲۸ حرف، و خود را عالم به ۳۲ حرف. نظریۀ انسان کامل نیز در اندیشۀ اینان صورتی عجیب پیدا کرد؛ به نظر فضل الله حروفی تاریخ بر سه مرحله نهاده شده است: ۱. نبوت، که از زمان ظهور آدم (ع) آغاز شد و به درگذشت پیامبر اکرم (ص) انجام یافت؛ ۲. امامت که با امیرالمؤمنین علی (ع) آغاز شد و با شهادت حضرت امام حسن عسکری (ع) اتمام یافت؛ ۳. الوهیّت که با ظهور فضل الله آغاز شد. او خود را مهدیِ منتظَر مسلمانان و مسیح یهودیان و عیسای مسیحیان می دانست و «فضل الله» (نعمت ها و امتیازبخشی های الهی) قرآن کریم را اشاره به خود می انگاشت. جاودان نامه (جاودان کبیر) از آثار اوست. حروفیه در تأویل حروف مقطعۀ قرآنی هم طریقه ای بس افراطی داشتند. پس از او نیز شماری از رهبران حروفیه ادّعای اتّحاد با ذات خداوندی را داشتند و پایان دوران شرایع را اعلام کردند. پس از قتل فضل الله، ابوالحسن اصفهانی معروف به علی الأعلی، که داماد او نیز بود، در ۴۲سالگی به خلافت فضل الله رسید و آراء حروفیه را در آناتولی ترویج داد. در کنار او، سید عمادالدین نسیمی نیز بر خلافت و ترویج اندیشه های نعیمی مشغول بود. پس از قتل فضل الله، گروهی از حروفیان به آناتولی کوچیدند و پس از آن به حلب رفتند و سرانجام در حلب پوست از تن نسیمی برگرفتند. امیراسحاق، داماد دیگر نعیمی، در شمار خلفای اوست. او در خراسان به ترویج اندیشه های حروفیه پرداخت. امّا کار اینان با قتل شاهرخ تیموری به دست احمد لُر که بدین فرقه منسوب بود، در هرات و خراسان به سختی کشید. بر دو عارف بزرگ، شاه قاسم انوار و صائن الدین علی ترکه نیز، در این قضیه، ماجراها رفت. پس از آن، حرکت حروفیان در اصفهان، که از سه سفر نعیمی بدان خبر داریم، آغاز شد. گزارشی از قیام حروفیه در این شهر در دست است (۸۳۵ق). عقاید حروفیه در تبریز نیز بسیاری را به خود جلب کرد. با این اطلاعات، حروفیان یکی از نقاط مبهم تاریخِ فکری اجتماعیِ امروزۀ ما به شمار می آیند. با این حال، به جرأت می توان گفت که از چهار قرن پیش از این تا امروز، دیگر از این سلسله، نه نشانی به دست است و نه اثری چشمگیر. پس اگر بتوان حروفیه را درشمار سلسله های صوفیه قلمداد کرد، باز باید آن را سلسله ای منقرض شده دانست. از این رو، امروزه هیچ کرسی نامۀ متّصلی از اینان به دست نیست. اصول عقاید حروفیه در کتاب محرم نامه، تألیف در ۸۲۸ق، بیان شده است. کتب اصلی آنان شش جاویدان، حقیقت نامه، استوانامه و محرم نامه است. رئیس روحانی خود را «بابا» می نامیدند.

[ویکی فقه] حروفیه، پیروان فضل اللّه نعیمی استرآبادی و جنبشی سیاسی ـ اجتماعی با عناصری از تصوف، باطنی گری، آموزشهای اسماعیلیان و غالیان در اواخر سده هشتم است.
چون فضل اللّه برای حروف ویژگیهای اسرارآمیز قائل بود، به فضل اللّه حروفی مشهور شد و پیروانش به حروفیه شهرت یافتند.
بنیان گذار
فضل الله بن عبدالرحمن حسینی (نسب وی با ۲۲ واسطه به امیرالمومنین (علیه السّلام) می رسید.) متخلص به نعیمی (فضل در شعر تخلص نعیمی داشته و اشعارش از نظر فنی بی نقص است، اما در شاعری در حدی نیست که با بزرگانی چون حافظ و سعدی سنجیده شود) در شروان (در قفقاز) یا استرآباد (گرگان) (البته برخی منکر آنند که فضل الله در استر آباد، که گرگان امروزی باشد، متولد شده است، بلکه محل تولد وی را دهی بنام آستاراباد در اطراف تبریز می دانند.) در سال ۷۴۰ هـ ق، در یک خانواده (شیعی دوازده امامی) صوفی مشرب متولد شد، پدر و جدش هر دو صوفی بودند. (گویا پدر وی قاضی نیز بوده است.) مدت درازی در شروان سپری کرد و استرآباد وطن معنوی اوست که کتابهای نثر خود را به لهجه آن نگاشته و آن شهر را مقصود خدا از بلد امین در قرآن شمرده است.
← سیر زندگی
این مکتب در ایران و عثمانی و مصر پیروان فراوانی یافت ولی در خلال قرنها، پیروانش به اتهام داشتن عقاید بدعت آمیز، در این ممالک سرکوب و قتل عام شدند.پس از قتل فضل اللّه به فرمان تیمور، بنابه وصیت فضل اللّه، هوادارانش در اطراف و اکناف پراکنده شدند و پنهانی به نشر افکار حروفیگری پرداختند.
تبلیغ حروفیه توسط شاگردان
...