بداء

wikifeqh: زمان معینی اتفاق بیفتد؛ اما گاهی به خاطر ظهور عامل و مصلحت جدید بر اثر اعمال اختیاری، پسندیده یا ناپسند انسان و ... تغییر می کند و بر مبنای عامل و مصلحت تازه، اتفاق می افتد و یا زمان وقوع آن پس و پیش می شود.بداء، همچون رجعت و عصمت، از ویژگی های عقیدتی و تفکر شیعه اثنی عشری به شمار می رود که مبتنی بر نصوص قرآنی و روائی فروانی است و عالمان و دانشمندان شیعه بر آن اتفاق دارند؛ اما مخالفان این دیدگاه، همواره در برابر آن موضع گیری نموده اند. با توجه به اهمیت و آثار سرنوشت سازی که «بداء» در عقیده دارد، قرآن کریم توجه خاصی به آن نموده و اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) اهمیت ویژه ای برای آن قائل شده اند.
بداء، با الف ممدوده بر وزن سماء، اسم مصدر باب «بدا، یبدو» و به معنای آشکار شدن امری که پیش از آن پنهان بوده و یا به معنای «رای و تصمیم جدید» است.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ماده «بداء».
بداء، در اصطلاح به معنای «تغییر در تقدیر و سرنوشت» است که بنا بوده در زمان معینی اتفاق بیفتد؛ اما گاهی به خاطر ظهور عامل و مصلحت جدید بر اثر اعمال اختیاری، پسندیده یا ناپسند انسان و ... تغییر می کند و بر مبنای عامل و مصلحت تازه، اتفاق می افتد و یا زمان وقوع آن پس و پیش می شود. بداء، هم درباره انسان و هم درباره خداوند کاربرد دارد؛ اما معنای آن دو، فرق اساسی و کاربردهای متفاوتی با یکدیگر دارد.
معنای بداء در مورد خدا و انسان
بداء درباره انسان ها به معنای تغییر در تصمیم گیری و ارائه رای جدید است؛ از آن جائی که علم انسان محدود است و همیشه نمی تواند همه جوانب سود و زیان خود را به خوبی تشخیص دهد، گاهی تصمیم می گیرد که کاری را انجام دهد؛ اما در حین کار و یا پیش از آن متوجه می شود که این تصمیم به ضرر او است و ممکن است تمام حاصل و سرمایه او را برباد دهد؛ از این رو تصمیم خود را بر مبنای علم و دانش و مصلحت کشف شده جدید، تغییر می دهد.روشن است که سرمنشا این تغییر در تصمیم گیری، جهل و محدودیت دانش انسان است؛ اما چون در خداوند جهل و نادانی راه ندارد و او همه رویداد ها و حوادث گذشته و آینده آگاه است، چیزی بر او پوشیده نیست، سود و زیان هر چیزی نزد او آشکار و روشن است، این نوع از «بداء» برای خداوند محال است و کسی که به آن معتقد باشد، چون لازمه اش نسبت دادن جهل به پروردگار است، به اتفاق و اجماع مسلمان کافر شده است. شیخ صدوق (رضوان الله تعالی علیه) در این باره می گوید: وعندنا من زعم ان الله (عزّوجلّ) یبدو له الیوم فی شئ لم یعلمه امس فهو کافر والبراءة منه واجبة.
شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ص۶۹، تحقیق:علی اکبر الغفاری، ناشر:مؤسسة النشر الاسلامی (التابعة) لجماعة المدرسین قم، ۱۴۰۵ه.
...